26.08.2025.
Ispod Kukavice-gore plača i naricanja majki poslije Kosovskog boja, kako nekada davno nazvaše ovu planinu na jugoistoku Srbije, prostire se Vučje, bajkovito mjesto nadomak Leskovca. Na vrhu planine, na oko 1200 metara nadmorske visine izvire plahovita rijeka Vučjanka, koja strmo vijuga uskim kanjonom sve do male hidrocentrale , koju 1903 godine sagradiše ugledni ljudi ovih krajeva a po nagovoru tadašnjeg profesora Đorđa Stanojevića, rodonačelnika elektrifikacije u Kraljevini Srbiji, koji bješe prijatelj Nikole Tesle.
Tesla je projektovao a Đorđe odabrao Vučjanku, koja, kako je procijenio u sebi ima najviše snage za „fabriku elektrike“.
On je okupio sve ugledne ljude Leskovačkog područja i trazio da novčano pomognu izgradnju objekta za proizvodnju struje. Interesantno je to, da su ljudi podržali njegovu ideju i darovali novac , ne znajući za šta ga daju, ali su vjerovali u napredak koji im je ovaj poznati inženjer obećao- da će dobiti svjetlo.
I tako je zahvaljujući novcem 168 akcionara „Električnog društva“ , među nepristupačnim stijenama 1902. godine krenula izgradnja HE Vučje, da bi već u decembru 1903. godine počela svoj rad.
Osim zgrade mini elektrane, trebalo je izgraditi i vodozahvat, pa dovodni kanal koji je svojim tokom dugim blizu 1000 metara uklesan u stijene i to je bio veoma rizičan posao. Na tom poslu bili su angažovani ljudi iz okolnih sela Zbežišta i Šutilice. Da bi im se odužio, Đorđe Stanojević je rekao da se prvo svjetlo uključi u kuće tih ljudi, što je do kraja ispoštovano. Tek poslije njih struju je dobilo Vučje a kasnije i Leskovac.
U početku struja se koristila samo za kućnu rasvjetu i plaćala se po sijaličnom grlu. A koliko je koštala, govori činjenica da su samo imućniji ljudi imali po dva sijalična grla u kući a ostali samo po jedno. Pa su ljudi pravili prozore između soba , kako bi imali rasvjetu po cijeloj kući. I danas postoje stare kuće u Vučju gdje se može vudjeti takav prizor.
U početku su ljudi bili zadivljeni svjetlom, sve dok nije došlo do tragičnih događaja. Nespretnim rukovanjem sijalica, poginule su dvije žene a nekoliko koza se udavilo u dovodnom kanalu u kanjonu. Tadašnji vučjanski kmet , poznatiji kao deda Vane sazvao je skupštinu da se hidrolektrana zatvori. Međutim, nije imao dovoljno glasova i hidrolektrana je nastavila sa radom.
„Ljudi su ovu centralu gradili s ljubavlju i nadom da će im donijeti napredak. Nakon puštanja u pogon i prvog svjetla, smatrali su je svojim drugim domom. Čuvali su je i uredno održavali“, priča Saša Cvetković, koji je četvrta generacija iz porodice koja radi na HE Vučje. Njegov pradeda Vukadin učestvovao je u izgradnji, deda Vladimir radio na održavanju objekta , kao i otac Ratko. Danas ovaj istorijski objekat održava Saša, ljubitelj prirode i naš sagovornik.
Teslini projekti krase Vučje
Od 1903 godine hidrocentrala u kanjonu Vučjanke, ne prestaje sa radom. Ona je i danas je u pogonu .
U autentičnom objektu iz 1903 godine, stoje dobro očuvani generatori, koji su proizvodili struju sve do prije pola godine, kada je uprava EPS nabavila novi generator . Tri stara generatora sada stoje kao muzejski eksponati. Inače su u poptuno ispravnom stanju. Prvobitno su dva generatora marke Simens uvezena iz Njemačke a 1930 godine, kada je uočeno da rijeka Vučjanka ima potencijal, a rasla je potreba za strujom u Srbiji , iz Švedske je uvezen još jedan generator marke ASEA.
Čovjek koji je osvjetlio Srbiju
Đorđe Stanojević je bio Negotinac, naučnik, inženjer mašinstva ali je mnogo voleo fotografiju.Pa su zahvaljujući njemu sačuvani arhivski snimci- fotografije nastale tokom i poslije izgradnje vučjanske hidrocentrale. Neke od njih su postavljene na unutrašnjim zidovima objekta.On je i autor najstarije sačuvane fotografije u boji kod Srba -Ciganče sa violinom-
Izvršni komitet najvećeg svjetskog udruženja inžinjera iz oblasti elektrotehnike, elektronike, telekomunikacija /IEEE- Institute of Electrical and Electronics Engireers/ odlučilo je da se ova elektrana ukljući u listu dostignuća od opšteg značaja za razvoj i istoriju elektrotehnike u svijetu.
U junu 2005 godine, prilikom posjete predstavnika tog udurženja iz Sjedinejnih Američkih Država vučjanskoj HE , kako bi se uvjerili u kakvom je stanju objekat i donijeli zvaničnu plaketu o zaštiti ove građevine ,bili su zaprepašteni i pozitivno iznenađeni . Nisu se mogli načuditi da je zgrada u izvornom stanju i da nije pretrpjela nikave promjene od same izgradnje.
„Prvo su pomislili da će sresti neki urušen objekta nalik na vodenicu, ali su ostali nijemi na monumentalnost i ljepotu ove građevine. Diveći se najpre arhitektonskom zdanju,koje je dvije trećine uzidano u stijenu kanjona, dovodnom kanalu koji je nadčovečanskim trudom i radom u to vrijeme uklesan u stijene, napisao je na tri strane, kako se sve uklopilo u prirodni ambijent i kako ništa od prirode nije narušeno“, priča nam Saša Cvetković, pored biste Nikoli Tesli,koja se nalazi ispred objekta, a koju su hidroelektrani Vučje poklonili predstavnici Udruženja „Teslin toranj“ Srbija i Tesline naučne fondacije Filadelfija.
Ovo impozantno građevinsko djelo je otvoreno za posjetioce uz prethodnu najavu upravi preduzeća EPS sa sjedištem u Beogradu. U poslednje vrijeme česte su ekskurzije i organizovane turističe posjete a posebno je interesantna za svjetske putopisce i foto reportere.
Vučjanka nije samo rijeka velikog hidropotencijala. Po svojoj bistrini, svježini i strmim vodopadima , kao i hučnom toku, koji posebno u noćnim satima djeluje zastrašujuće, ne može se mjeriti ni sa jednom rijekom u svijetu. Prirodni ambijent koji nimalo nije narušen izgradanjom istorijske hidrocentrale,magično privlači sve veći broj posjetilaca, naročito iz urbanih sredina i prenaseljenih gradova.
Ovdje se ljudi banjaju
Tokom ljetnih mjeseci veliki izazov prirodnjacima i avanturistima su vodopadi i virovi u kojima se kupaju(banjaju) oni najhrabriji. Ti prirodni bazeni uklesani u tok Vučjanke su prečnika do šest metara i raznih dubina. Najveći je Sokolički vir dubine preko deset metara i nalazi se ispod Sokoličke stijene, na kojoj je nedavno izgrađen vidikovac, oivičen zaštitnom ogradom, odakle se pruža pogled na panoramu Vučja. Veoma atraktivni su i Đokini virovi, zatim Pešin a najljepši za izletnike je Dev- kazan.
Vučjanci ljubomorno čuvaju ovu prirodnu blagodet od nasrtaja kojekakvih bjelosvetskih investitora. Opominju one koji se sa nehatom odnose prema ovoj prelepoj divljoj rijeci, ali su isto tako plemeniti i jako gostoljubivi domaćini za sve ljude dobre volje i one koji vole prirodu i odnose se prema njoj kao prema daru života. Vučjanka je , kao prirodno dobro, pod zaštitom države Srbije i to je dodatni motiv Vučjancima da se ponose ljepotom svoga kraja, kao najljepšim mjestom za život i uživanje.
Vučje vas zove-da se banjaš u Vučjanku, da legaš u ladovinu, da protegneš noge na Kukavicu, da se vrneš na fabrička podešavanja- slogan je omladine ovog kraja, kojim završavamo našu priču.
Novinar RTVišegrad- Mira Andrić
